Καλλέργης

I

Επώνυμο γνωστής κρητικής οικογένειας από την περιοχή Μυλοποτάμου. Από την εποχή της κατάκτησης της Κρήτης από τους Ενετούς (1206), η οικογένεια ήταν η μοναδική με δικαίωμα συμμετοχής στο Consilium majus της ενετικής αριστοκρατίας στον Χάνδακα. Το οικόσημό της ήταν σχεδόν όμοιο με τη σημερινή ελληνική σημαία: πέντε κυανές και τέσσερις λευκές γραμμές με σταυρό στην άνω γωνία και επιγραφή εν τούτω νίκα. Κάποια μέλη της οικογένειας, λόγω των συνεχών μεταναστεύσεων που προκαλούσαν οι διαρκείς ιστορικές αναταραχές, εγκαταστάθηκαν εκτός από την επαρχία Μυλοποτάμου, στην επαρχία Κισσάμου, αλλά και στη Ζάκυνθο, στην Εύβοια, στη Ρωσία, στη Βενετία κ.α. Τα σημαντικότερα μέλη της οικογένειας ήταν:

1. Αλέξιος. Υπήρξε μία από τις σημαντικότερες μορφές της οικογένειας. Ήταν πολύ πλούσιος, εξαιρετικά φιλόδοξος και γενναίος. Το 1268 πήρε το μέρος των Ενετών εναντίον της επανάστασης των Κρητικών, την οποία καθοδηγούσε η οικογένεια των Χορτάτζηδων. Η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα και ο Αλέξιος συγκέντρωσε το μίσος του λαού για τη στάση που κράτησε και χαρακτηρίστηκε «προδότης»και «επικατάρατος». Προσπάθησε ωστόσο και πέτυχε να δοθούν υποσχέσεις από τους Ενετούς προς όφελος του κρητικού ελληνισμού. Η αθέτηση των υποσχέσεων αυτών και η αγριότητα που επέδειξαν οι Ενετοί έναντι του πληθυσμού οδήγησαν σε ρήξη των σχέσεών τους με τον Αλέξιο, ο οποίος συνέλαβε το σχέδιο μιας επανάστασης που θα τους απωθούσε από το νησί. Η επανάσταση ξέσπασε το 1283 και έφερε γρήγορα σε δύσκολη θέση τους Ενετούς οι οποίοι, εμπλεκόμενοι σε πόλεμο με τους Γενουάτες, έχασαν τον έλεγχο ολόκληρου του νησιού, εκτός από την πρωτεύουσα και κάποια παραθαλάσσια φρούρια. Το 1293, ύστερα από την αποτυχία των διαπραγματεύσεων του K. για κοινή σύμπραξη με τον Γενουάτη ναύαρχο Αντρέα Ντόρια, το στρατόπεδο των επαναστατών διαιρέθηκε και έτσι οι Ενετοί μπόρεσαν να περάσουν στην αντεπίθεση και να υποχρεώσουν τον Κ., ύστερα από πενταετείς διαπραγματεύσεις, να συνάψει ειρήνη και να ορκιστεί υπακοή στην Ενετική δημοκρατία. Οι σημαντικότεροι από τους όρους της ειρήνης για τις τύχες του κρητικού λαού ήταν η χορήγηση γενικής αμνηστίας στους επαναστάτες και η άδεια για την ακώλυτη τέλεση γάμων μεταξύ Oρθοδόξων και Kαθολικών του νησιού, όρος εξαιρετικής σημασίας για την αφομοίωση και τον εξελληνισμό του λατινικού στοιχείου. Λίγα χρόνια αργότερα ο K., πιστός στον όρκο του, κατέπνιξε νέα κίνηση των Κρητών εναντίον των Ενετών και λίγο πριν πεθάνει όρκισε και τους τέσσερις γιους του να φυλάσσουν πίστη στη Βενετία.

2. Αλέξιος (1277 – 1343). Γιος του Γεωργίου (βλ. 6.). Παρέμεινε πιστός στους Ενετούς, όπως και ο πατέρας του. Διέταξε τη σύλληψη και φυλάκιση του ανιψιού και προστατευόμενού του, Λέοντα (βλ. 17.), όταν υποπτεύθηκε ότι ο τελευταίος προετοίμαζε σχέδια κατά των Ενετών. Η φυλάκιση του Λέοντα προκάλεσε την εξέγερση των Κρητικών (1341) με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Σμυρίλιο. Ο Αλέξιος συνέτριψε τη στάση, αποκεφάλισε τον αρχηγό της και διέταξε τον θάνατο του ανιψιού του.

3. Αλέξιος. Αδελφός του Ιωάννη (βλ. 13.) και του Γεωργίου (βλ. 7.). Ανέλαβε τη διοργάνωση και ηγεσία της επανάστασης στις περιοχές Μυλοποτάμου και Ρεθύμνου. Συνελήφθη μαζί με τον αδελφό του και αποκεφαλίστηκε.

4. Ανδρέας (16ος αι.). Ήταν κυβερνήτης κρητικού πολεμικού πλοίου στην εκστρατεία των Ενετών κατά της Κύπρου (1571).

5. Αντώνιος (Ηράκλειο 1525; – 1600;). Εγκαταστάθηκε στη Βενετία όπου έγραψε διάφορα βιβλία, από τα οποία το σημαντικότερο ήταν η Ιστορία της Κρήτης από των αρχαιοτάτων χρόνων έως το 1303, γραμμένη στα ιταλικά.

6. Γεώργιος (14ος αι.). Ήταν γιος του Αλέξιου (βλ. 1.). Παρέμεινε πιστός στους Ενετούς. Το 1333 κατέστειλε τη στάση του Βάρδα Κ. (από το τμήμα της οικογένειας της Κισσάμου), τον οποίο συνέλαβε και αποκεφάλισε.

7. Γεώργιος (; – Ηράκλειο 1367). Ήταν αδελφός του Ιωάννη (βλ. 13.) και του Αλέξιου (βλ. 3.). Ανέλαβε τη διοργάνωση της επανάστασης στα Σφακιά, όπου εξακολούθησε να αγωνίζεται και μετά την εκτέλεση των αδελφών του. Τελικά αιχμαλωτίστηκε και εκτελέστηκε στον Χάνδακα (Ηράκλειο), μαζί με τη γυναίκα του, τα παιδιά του και πολλούς συντρόφους του συγγενείς, οπλαρχηγούς και προκρίτους.

8. Γεώργιος (; – 1416). Συμμάχησε με τους Τούρκους από αντιενετικό μίσος. Συνελήφθη και αποκεφαλίστηκε από τους Ενετούς.

9. Γεώργιος (19ος αι.). Καταγόταν από τον Μυλοπόταμο. Διακρίθηκε ως οπλαρχηγός και πληρεξούσιος της επαρχίας του στον αγώνα του 1866-69.

10. Ζαχαρίας (Ρέθυμνο 1470; – Ρώμη 1525;). Λόγιος, αντιγραφέας χειρογράφων και πρωτοπόρος εκδότης και τυπογράφος. Πολύ νέος εγκαταστάθηκε στη Βενετία, όπου με την οικονομική υποστήριξη του συμπατριώτη του, Νικολάου Βλαστού, ίδρυσε το πρώτο γνωστό ελληνικό τυπογραφείο. Εκεί τυπώθηκε το 1499 ο ογκώδης και εξαιρετικά καλαίσθητος τόμος του Μεγάλου Ετυμολογικού, λεξικού της αρχαίας ελληνικής, έργου μνημειώδους τόσο στην ιστορία της τυπογραφίας όσο και στην ιστορία της διάδοσης των ελληνικών γραμμάτων στη δυτική Ευρώπη. Τον ίδιο χρόνο ο Κ. επιμελήθηκε και τύπωσε την πρώτη έκδοση του Γαληνού και του Συμπλικίου. Αργότερα μετέφερε το τυπογραφείο του στη Ρώμη, όπου εξέδωσε και τύπωσε ο ίδιος τον Πίνδαρο, τον Θεόκριτο και άλλα μικρότερα χρηστικά έργα, κατάλληλα για τους σπουδαστές της ελληνικής γλώσσας (1515-23). Εκτός από την εκδοτική του δραστηριότητα ο K., ήδη από το 1514, υπηρετούσε και ως δάσκαλος στο ελληνικό γυμνάσιο της Ρώμης, που είχε ιδρύσει ο φιλέλληνας πάπας Λέων Γ’.

11. Ιάκωβος (17ος αι.). Υπήρξε επιφανής άρχοντας στην επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης την εποχή της κατάκτησης του νησιού από τους Τούρκους (1669) και γενάρχης της οικογένειας των Τσουδερών.

12. Ιωάννης (14ος αι.). Ήταν ένας από τους κυριότερους οργανωτές και αρχηγούς της Κρητικής επανάστασης του 1362-64 εναντίον των Ενετών. Το 1363 κατέλαβε τον Χάνδακα και αιχμαλώτισε τον δούκα Λεονάρδο Δάνδολο. Επέδειξε εξαιρετικές στρατιωτικές ικανότητες και, όταν η επανάσταση επικράτησε στο νησί, αναγορεύθηκε αρχιστράτηγος από τη νεοσύστατη κυβέρνηση της Δημοκρατίας. Γρήγορα, όμως, οι υπέρμετρες φιλοδοξίες του τον έφεραν σε σύγκρουση με την κυβέρνηση, η οποία διέταξε την εξόντωσή του. Οι Βενετοί εκμεταλλεύτηκαν τη στρατιωτική εξασθένηση που προκάλεσε στο νησί ο θάνατός του και οι έριδες που τον ακολούθησαν και αποκατέστησαν την κυριαρχία τους στην Κρήτη με τον στρατηγό Ντελ Βέρμε.

13. Ιωάννης (; – 1367). Επαναστάτησε με τους αδελφούς του Αλέξιο (βλ. 3.) και Γεώργιο (βλ. 7.) το 1365 εναντίον των Ενετών, κηρύσσοντας την ένωση της Κρήτης με το Βυζάντιο. Οι επαναστάτες κατέλαβαν την ύπαιθρο χώρα, το Ρέθυμνο και πολλά φρούρια, εκτός από τον Χάνδακα, για την πολιορκία του οποίου είχαν ζητήσει και περίμεναν τη συνδρομή της Κωνσταντινούπολης. Το Βυζάντιο, εξαντλημένο από τους εμφυλίους και υπό τη διαρκή τουρκική απειλή, δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί, το κίνημα εκφυλίστηκε και ο Ιωάννης συνελήφθη και αποκεφαλίστηκε.

14. Ιωάννης (18ος αι.). Εγγονός του Ιακώβου (βλ. 11.). Καταγόταν από την περιοχή Αποκορώνου. Μετά την επανάσταση του 1770 μετανάστευσε στη Ρωσία.

15. Κωνσταντίνος (; – Ζάκυνθος 1765). Ήταν αγιογράφος, γιος του Νικολάου (βλ. 20.).

16. Λεονάρδος Γραδένιγος (14ος αι.). Υπήρξε μέλος της 25μελούς συντακτικής επιτροπής που ανέλαβε τη διοίκηση του νησιού κατά την επανάσταση του 1363. Στάλθηκε μαζί με άλλους δύο άρχοντες στους Γενουάτες για να ζητήσει τη βοήθειά τους κατά των Ενετών.

17. Λέων (14ος αι.). Ήταν ανιψιός του Αλέξιου (βλ. 2.), ο οποίος τον έστειλε για σπουδές στη Βενετία. Μετά την επιστροφή του στο νησί άρχισε να σχεδιάζει εξέγερση κατά των Ενετών μαζί με τον Κωνσταντίνο Σμυρίλιο και άλλους. Ο θείος του τον υποψιάστηκε και διέταξε τη σύλληψη και τη φυλάκισή του. Ξέσπασε όμως η επανάσταση και λίγο αργότερα κατάφερε να αποδράσει και να τεθεί επικεφαλής των επαναστατών του Μυλοποτάμου. Μετά την καταστολή της εξέγερσης παραδόθηκε στον Αλέξιο, ο οποίος διέταξε τη δολοφονία του, αφού τον υπέβαλε σε φριχτά βασανιστήρια.

18. Ματθαίος (16ος αι.). Πήρε το μέρος των Ενετών στην επανάσταση των Κρητικών (1570) υπό τον Καντανολέοντα.

19. Ματθαίος (17ος αι.). Πολέμησε στην Κρήτη επικεφαλής ελληνικών σωμάτων εναντίον των Τούρκων κατά την επιδρομή τους το 1645. Κατόρθωσε να εκδιώξει τους Τούρκους από την Κω και κατέλαβε το νησί (1653). Μετά την αναχώρηση του ενετικού στόλου οι Τούρκοι ανακατέλαβαν το νησί και έσφαξαν τη φρουρά μαζί με τον αρχηγό της.

20. Νικόλαος (; – Ζάκυνθος 1728). Ήταν αγιογράφος, γιος του Ματθαίου (βλ. 19.).

21. Ξενοφών (Ηράκλειο 1893 – 1922). Υπηρέτησε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός πεζικού. Σκοτώθηκε στη μάχη του Καρακουγιάκ κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία.

22. Φραγκίσκος Γραδένιγος (14ος αι.). Αδελφός του Λεονάρδου (βλ. 16.). Υπήρξε μέλος της 25μελούς συντακτικής επιτροπής που εξελέγη κατά την επανάσταση του 1363.

II

Επώνυμο τεσσάρων αγιογράφων.

1. Κ. (τέλη 13ου – αρχές 14ου αι.). Το μόνο γνωστό έργο του καλλιτέχνη είναι οι τοιχογραφίες του ναού Άγιος Χριστός της Βέροιας, τις οποίες, όπως αναφέρεται σε επιγραφή που σώζεται μέχρι σήμερα, φιλοτέχνησε το 1315. Στην ίδια επιγραφή ο Κ. χαρακτηρίζεται ως «όλης Θεσσαλίας άριστος ζωγράφος». Οι τοιχογραφίες αυτές είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα της ζωγραφικής του 14oυ αι. και ιδιαίτερα αξιόλογες από καλλιτεχνικής πλευράς.

2. Νικόλαος (; – 1732). Καταγόταν από την Κρήτη. Ήταν αντιπρόσωπος της βυζαντινοκρητικής τέχνης, όπως και ο πατέρας του Φραγκίσκος (βλ. 4.). Εργάστηκε στη Ζάκυνθο, όπου η οικογένειά του αναγκάστηκε να καταφύγει μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους.

3. Χριστόδουλος (17ος – 18ος αι.). Καταγόταν από τη Μύκονο. Σε αυτόν αποδίδονται οι τοιχογραφίες του ναού της μονής των Ταξιαρχών στη Σέριφο, τις οποίες φιλοτέχνησε το 1719.

4. Φραγκίσκος (1669 – 1728). Ιερέας και αγιογράφος. Όταν ακόμη ήταν βρέφος, οι γονείς του μετανάστευσαν στη Ζάκυνθο, επειδή η Κρήτη περιήλθε στην κατοχή των Τούρκων (1661). Εκεί έγινε αργότερα ιερέας και αγιογράφος, ακολουθώντας στις εικόνες του την τεχνοτροπία της Κρητικής σχολής.

III

Επώνυμο αγωνιστών του 1821 από την Κρήτη.

1. Αντώνιος. Καταγόταν από τον Μυλοπόταμο. Αναδείχτηκε οπλαρχηγός της επαρχίας του από το 1821 έως το 1830.

2. Δημήτριος. Βλ. λ. Καλλέργης, Δημήτριος.

3. Εμμανουήλ. Γεννήθηκε στον Αποκόρωνο των Χανίων. Εκπαιδεύτηκε στη Ρωσία και κατατάχθηκε στο ρωσικό ναυτικό ως αξιωματικός, όπου ευνοήθηκε και προστατεύτηκε από τον Ποτέμκιν. Αργότερα παραιτήθηκε από τη θέση του και εγκαταστάθηκε στην Πετρούπολη, όπου επιδόθηκε σε διάφορες επιχειρήσεις, χάρη στις οποίες απέκτησε μεγάλη περιουσία. Ενίσχυσε με μεγάλα χρηματικά ποσά την προετοιμασία του Αγώνα και κατά τη διάρκειά του προσέφερε σημαντική υλική βοήθεια τόσο στην Κρήτη όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα.

4. Εμμανουήλ. Νεότερος αδελφός του Νικολάου (βλ. 5.). Εκπαιδεύτηκε μαζί με τον αδελφό του στη Ρωσία, αλλά μόλις άρχισε ο Αγώνας επέστρεψε στην Ελλάδα και πήρε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις ως αξιωματικός του πυροβολικού. Σκοτώθηκε στην Καστέλα του Πειραιά το 1827.

5. Νικόλαος. Ανιψιός του Εμμανουήλ (βλ. 3.). Σε νεαρή ηλικία πήγε στη Ρωσία, όπου τον κάλεσε ο θείος του, κατατάχθηκε στον ρωσικό στρατό και έφτασε στον βαθμό του ταγματάρχη. Με την έκρηξη της Επανάστασης εγκαταστάθηκε με τον αδελφό του στην Ελλάδα, όπου δραστηριοποιήθηκε, λόγω της μόρφωσής του, σε διάφορες διοικητικές υπηρεσίες στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη. Επί Καποδίστρια διορίστηκε διοικητής Κυκλάδων και εγκαταστάθηκε στη Σύρο όπου εξελέγη πολλές φορές γερουσιαστής.

6. Νικόλαος. Οπλαρχηγός από τον Μυλοπόταμο. Πολέμησε σε όλη τη διάρκεια του Αγώνα.

7. Χαράλαμπος. Καταγόταν από το Ρέθυμνο όπου ήταν πρόκριτος. Σφαγιάστηκε στην πόλη από τους Τούρκους, μαζί με άλλους 100 συμπατριώτες του, τον Ιούνιο του 1821.